Trong kho tàng giáo lý Phật giáo, Mật tông luôn là một chủ đề gợi lên sự tò mò, huyền bí và đôi khi là cả những hiểu lầm. Nhiều người đã nghe qua nhưng không thực sự hiểu rõ Mật tông là gì, thậm chí còn cho rằng đây là một trường phái thần bí với các loại bùa chú. Tuy nhiên, đằng sau vẻ ngoài thâm sâu đó là cả một hệ thống triết học và thực hành tâm linh vô cùng cao cấp, được mệnh danh là con đường nhanh chóng và mạnh mẽ để đi đến giác ngộ.
Bài viết này của Chùa Pháp Nguyên sẽ giúp bạn giải đáp một cách tường tận câu hỏi Mật tông là gì, từ nguồn gốc lịch sử, mối quan hệ mật thiết với Phật giáo Đại thừa, cho đến những pháp môn tu tập đặc trưng. Hãy cùng theo dõi nhé.
Mối Quan Hệ Giữa Mật Tông và Phật Giáo Đại Thừa
Một trong những điểm quan trọng nhất cần làm rõ ngay từ đầu là Mật tông không phải một tôn giáo riêng biệt hay một nhánh tách rời khỏi đạo Phật. Nền tảng triết học và mục tiêu tối thượng của phái Mật tông là gì? Đó chính là toàn bộ hệ thống giáo lý của Phật giáo Đại thừa (Mahāyāna). Mật tông kế thừa và xây dựng trên hai trụ cột tư tưởng vĩ đại của Đại thừa: Trí tuệ Bát-nhã (Prajñā – nhận thức về Tánh Không) và Tâm Bồ-đề (Bodhicitta – lòng từ bi vô hạn và nguyện vọng giác ngộ vì tất cả chúng sanh).
Nếu xem Phật giáo Đại thừa là một trường đại học cung cấp nền tảng kiến thức và mục tiêu, thì Mật tông phật giáo là gì? Nó có thể được ví như một chương trình đào tạo sau đại học, một con đường thực hành chuyên sâu và cấp tốc. Con đường phổ biến của Phật giáo Đại thừa tập trung vào việc thực hành Lục độ Ba-la-mật qua nhiều kiếp số để tích lũy công đức, còn Mật tông cung cấp những phương tiện thiện xảo để tăng tốc quá trình đó. Đây là con đường “chuyển hóa” thay vì “đoạn trừ”, đòi hỏi hành giả phải có một nền tảng giáo lý vững chắc và sự dẫn dắt của một vị thầy chân chính.
Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển của Phái Mật Tông
Để hiểu sâu hơn Mật tông là gì, chúng ta cần nhìn về bối cảnh ra đời của nó. Mật tông bắt đầu hình thành và phát triển mạnh mẽ tại Ấn Độ vào những thế kỷ cuối của thời kỳ Phật giáo cực thịnh, khoảng từ thế kỷ thứ 6 đến thế kỷ thứ 11. Các tư tưởng và pháp môn này được phát triển và hệ thống hóa tại các trung tâm Phật học vĩ đại như đại học Nalanda, Vikramashila, nơi quy tụ những học giả và hành giả lỗi lạc nhất của Phật giáo Đại thừa thời bấy giờ.
Từ Ấn Độ, Mật tông lan tỏa theo hai hướng chính. Một dòng truyền về phía Bắc, băng qua dãy Himalaya để đến Tây Tạng. Tại đây, phật giáo Mật tông là gì đã được bảo tồn, phát triển đến đỉnh cao và trở thành hình thức Phật giáo chủ đạo, thường được biết đến với tên gọi Phật giáo Tây Tạng. Dòng thứ hai truyền bá sang Trung Hoa (gọi là Chân Ngôn tông), Nhật Bản (gọi là Shingon-shu và Tendai), và các quốc gia Đông Á khác. Dù ở đâu, Mật tông cũng luôn giữ vững nền tảng triết học Phật giáo Đại thừa của mình.
Tu Mật Tông Là Gì? Các Pháp Tu Đặc Trưng
Đây là phần cốt lõi để trả lời câu hỏi tu Mật tông là gì. Điểm độc đáo của Mật tông nằm ở hệ thống các phương pháp (phương tiện thiện xảo) vô cùng phong phú và mạnh mẽ, được thiết kế để tác động đồng thời lên cả ba phương diện của một con người: Thân, Khẩu và Ý. Mục đích là hợp nhất cả ba nghiệp này vào con đường tu tập, giúp đẩy nhanh quá trình tích lũy công đức và trí tuệ.
Những phương pháp này không được tùy tiện thực hành mà phải được đón nhận thông qua sự hướng dẫn trực tiếp và lễ truyền pháp (quán đảnh) từ một vị đạo sư (Lama/Guru) có đủ phẩm hạnh và chứng ngộ. Nếu không có sự dẫn dắt này, việc tu Mật tông là gì sẽ trở nên vô cùng nguy hiểm, dễ đi vào tà kiến và gây ra những tổn hại về tâm thức.
Sự Hợp Nhất Thân – Khẩu – Ý
Nền tảng của thực hành Mật tông là sự hợp nhất Thân – Khẩu – Ý. Thân được tịnh hóa và sử dụng thông qua các thế bắt Thủ ấn (Mudra). Khẩu được tịnh hóa thông qua việc trì tụng các câu Chân ngôn (Mantra). Và quan trọng nhất, Ý được tịnh hóa thông qua pháp môn Quán tưởng (Visualization).
Trong pháp Quán tưởng, hành giả sẽ hình dung mình là một vị Phật hay Bồ tát (gọi là Bổn tôn – Yidam). Nhiều vị Bổn tôn được quán tưởng trong Mật tông chính là những hình tượng quen thuộc trong Phật giáo Đại thừa như Bồ tát Quán Thế Âm hay Bồ tát Văn Thù, nhưng được tiếp cận ở một cấp độ thực hành sâu sắc hơn. Việc này không phải để cầu xin một vị thần bên ngoài, mà là kỹ thuật để hành giả nhận ra bản chất tâm của mình vốn không khác gì bản chất tâm của vị Phật đó, làm hiển lộ Phật tánh vốn có.
Vai Trò Tối Quan Trọng Của Đạo Sư (Guru)
Trong Mật tông, vị Đạo sư hay Kim Cang Thượng sư (Guru/Lama) đóng một vai trò không thể thiếu. Một vị thầy chân chính phải là người thông tuệ cả giáo lý Hiển giáo, tức là những nền tảng của Phật giáo Đại thừa, trước khi có thể trao truyền những pháp môn Mật giáo thâm sâu. Ngài không chỉ là người thầy dạy giáo lý mà còn là người nắm giữ dòng truyền thừa ân phước, người khai mở tiềm năng giác ngộ cho đệ tử thông qua lễ quán đảnh.
Mối quan hệ thầy trò trong Mật tông được xem là vô cùng thiêng liêng. Người đệ tử phải có lòng sùng mộ tuyệt đối và niềm tin trong sáng nơi vị thầy của mình. Bởi lẽ, vị thầy chính là hiện thân của Phật, Pháp, Tăng, là cầu nối trực tiếp giữa hành giả và trạng thái giác ngộ. Thiếu đi sự dẫn dắt này, hành giả sẽ không thể hiểu đúng và thực hành đúng tinh túy của phật giáo Mật tông là gì.
Phật Giáo Mật Tông tại Việt Nam
Tại Việt Nam, các yếu tố của Mật tông đã du nhập từ rất sớm và có sự hòa quyện nhất định với các tông phái khác như Thiền tông và Tịnh Độ tông, biểu hiện qua các nghi thức trì chú, cúng lễ. Tuy nhiên, việc thực hành Mật tông một cách hệ thống và bài bản như truyền thống Phật giáo Tây Tạng thì chỉ mới phát triển mạnh mẽ hơn trong những thập kỷ gần đây, thu hút sự quan tâm của nhiều Phật tử.
Về mặt pháp lý, mọi hoạt động tu tập Phật giáo chân chính tại Việt Nam, bao gồm cả Mật tông, đều được thực hiện trong khuôn khổ của pháp luật. Luật Tín ngưỡng, tôn giáo (có hiệu lực từ năm 2018) của nhà nước Việt Nam luôn tôn trọng và bảo hộ quyền tự do tín ngưỡng. Các hoạt động của Mật tông phật giáo là gì cũng nằm trong sự quản lý và hướng dẫn của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, đảm bảo sự tu học đúng Chánh pháp, hài hòa giữa việc đạo và việc đời, đóng góp vào sự ổn định và phát triển của xã hội.
Kết luận
Có thể thấy, phật giáo Mật tông không chỉ là một pháp môn mang màu sắc bí truyền mà còn là một hệ thống tu tập sâu sắc, dựa trên nền tảng giáo lý vững chắc của Phật giáo. Từ việc hành trì thần chú, thiền định, quán tưởng cho đến nghi lễ truyền thừa, Mật tông đã và đang góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của Phật tử trên khắp thế giới, trong đó có Việt Nam.
Trong bối cảnh hiện nay, hoạt động tu tập Mật tông tại Việt Nam cũng được điều chỉnh theo pháp luật, bảo đảm phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc và các quy định của Nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo. Điều này giúp Phật tử có cơ hội tiếp cận và thực hành Mật tông một cách đúng đắn, chính thống và an toàn.
Nếu bạn quan tâm đến việc tìm hiểu sâu hơn về phật giáo Mật tông, có thể tham khảo các bài viết khác trên website của Chùa Pháp Nguyên.
