Từ lâu, câu hỏi về bản chất con người đã gây nhiều tranh luận trong giới triết học. Liệu con người sinh ra vốn lương thiện hay có khuynh hướng ác? Đây không chỉ là một vấn đề triết lý mà còn ảnh hưởng đến cách giáo dục, quản lý xã hội và định hướng phát triển nhân cách con người.
Trong lịch sử tư tưởng phương Đông, hai quan điểm nổi bật về bản tính con người là: Mạnh Tử với thuyết “Nhân chi sơ tính bổn thiện”, cho rằng con người vốn có bản chất tốt lành, và Tuân Tử với thuyết “Nhân chi sơ tính bổn ác”, cho rằng con người sinh ra vốn có xu hướng xấu, cần giáo dục để trở nên tốt. Vậy quan điểm nào đúng? Con người vốn thiện hay ác?
Nhân chi sơ tính bổn thiện – Quan điểm của Mạnh Tử
Mạnh Tử, một trong những học giả tiêu biểu của Nho giáo, tin rằng con người sinh ra vốn có bản chất lương thiện. Ông cho rằng mọi đứa trẻ khi sinh ra đều có lòng trắc ẩn, biết cảm thông với người khác. Nếu một người trở nên xấu xa, đó không phải do bản tính ban đầu mà là kết quả của những ảnh hưởng từ môi trường sống và giáo dục.
Theo học thuyết này, con người sẽ phát triển theo hướng thiện nếu được nuôi dưỡng trong một môi trường tốt, có giáo dục đúng đắn. Nếu một người sống trong xã hội đầy rẫy sự lừa lọc, ích kỷ và thù hận, họ có thể bị tha hóa. Vì thế, việc giáo dục đạo đức có vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy bản tính thiện của con người.
Mạnh Tử nhấn mạnh rằng chính giáo dục và môi trường sẽ quyết định con người trở thành người tốt hay kẻ xấu. Do đó, để giữ gìn tính thiện, cần có sự hướng dẫn và rèn luyện từ nhỏ, tạo nền tảng đạo đức vững chắc cho con người phát triển.
Nhân chi sơ tính bổn ác – Quan điểm của Tuân Tử
Trái ngược với Mạnh Tử, Tuân Tử cho rằng con người sinh ra vốn có bản tính ác. Theo ông, mỗi người đều có những ham muốn bản năng như tham lam, ích kỷ, ham lợi, ham sắc. Nếu không có sự kiểm soát, những ham muốn này sẽ dẫn đến tranh giành, mâu thuẫn, gây rối loạn xã hội.
Vì vậy, theo Tuân Tử, con người cần có giáo dục, rèn luyện nghiêm khắc để kiềm chế bản tính xấu và hướng đến điều thiện. Ông cho rằng cần có luật lệ, kỷ luật để điều chỉnh hành vi con người. Nếu con người không được dạy dỗ, không bị ràng buộc bởi đạo đức và pháp luật, họ sẽ hành động theo bản năng, gây ra nhiều điều xấu.
Học thuyết này cho rằng con người giống như một thanh gỗ cong, muốn làm thẳng cần phải uốn nắn. Một con dao cùn muốn sắc bén phải được mài dũa. Vì vậy, giáo dục và luật pháp là yếu tố không thể thiếu để giúp con người trở thành người tốt.
Con người vốn thiện hay ác?
Dù theo quan điểm của Mạnh Tử hay Tuân Tử, một điều có thể khẳng định là con người không hoàn toàn thiện cũng không hoàn toàn ác. Một đứa trẻ sinh ra không biết làm điều xấu, nhưng cũng chưa hiểu thế nào là điều tốt. Nếu trẻ lớn lên trong một môi trường tốt, được giáo dục đúng đắn, nó sẽ trở thành người lương thiện. Ngược lại, nếu không có định hướng phù hợp, trẻ có thể phát triển theo hướng ích kỷ, vụ lợi và thậm chí phạm tội.
Thực tế cho thấy, con người có xu hướng thiện, nhưng nếu không được rèn luyện, giáo dục thì tính ác cũng có thể xuất hiện. Ngược lại, dù có những bản năng xấu, nhưng với sự giáo dục đúng đắn, con người vẫn có thể học cách kiểm soát bản thân và hướng đến điều tốt. Vì vậy, giáo dục, môi trường và sự rèn luyện đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách con người. 
Cách giáo dục để con người hướng thiện
Dù theo quan điểm nào, tất cả đều đồng ý rằng giáo dục là yếu tố then chốt giúp con người phát triển theo hướng thiện. Trước hết, giáo dục gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách trẻ nhỏ. Cha mẹ cần làm gương, dạy con về tình yêu thương, trách nhiệm và lòng vị tha ngay từ nhỏ.
Bên cạnh đó, giáo dục trường học không chỉ dạy kiến thức mà còn phải chú trọng đến giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, giúp học sinh phân biệt đúng sai, biết đối xử tử tế với người khác. Xã hội và luật pháp cũng cần có những quy tắc, chuẩn mực để điều chỉnh hành vi con người, đảm bảo công bằng và trật tự chung. Ngoài ra, mỗi cá nhân cũng cần có sự rèn luyện và tự giác tu dưỡng. Học cách kiểm soát dục vọng, nuôi dưỡng lòng nhân ái và sống có trách nhiệm sẽ giúp con người hướng đến những điều tốt đẹp hơn.
Câu hỏi “Nhân chi sơ tính bổn ác hay bổn thiện?” không có câu trả lời tuyệt đối. Con người không hoàn toàn thiện cũng không hoàn toàn ác. Bản tính con người có thể thay đổi nhờ giáo dục và môi trường sống. Hướng thiện hay sa vào điều xấu là do sự rèn luyện và nhận thức của mỗi cá nhân. Điều quan trọng là chúng ta biết cách nuôi dưỡng và rèn luyện nhân cách của mình. Mỗi người cần không ngừng học hỏi, tu dưỡng đạo đức và hướng đến những giá trị tốt đẹp để xây dựng một xã hội nhân văn và công bằng hơn.
